راهنمای جامع روغن موتور سیکلت: انواع و نکات خرید
اگر موتور قلب تپنده یک موتورسیکلت باشد و شاسی موتور حکم بدن آن را داشته باشد؛ مایعات نقش خون را دارند که سیستم را زنده و سرپا نگه می‌دارند. وقتی صحبت از نگهداری دوره‌ای می‌شود، اهمیت دارد که همیشه وضعیت روغن موتورها و مایعات موتور را زیر نظر داشته باشید.
در این مقاله، انواع روغن‌ها و مایعات مورد نیاز برای کارکرد درست موتورسیکلت و گزینه‌های مختلف برای انتخاب بهترین مورد جهت انواع موتورسیکلت را بررسی می‌کنیم. دانستن اینکه این مایعات چه هستند، چه زمانی باید تعویض شوند و چگونه باید تعویض‌شان کرد، به شما کمک می‌کند تا از سرویس‌های جزئی موتور غافل نشوید.
به عنوان مثال، روغن موتور یکی از حیاتی‌ترین مایعات برای موتورسیکلت است. یعنی بدون آن، موتور کار نخواهد کرد. این روغن چندین وظیفه مهم در موتور ایفا می‌کند، از جمله: روان‌کاری، خنک‌کنندگی، آب‌بندی، پاک‌سازی و محافظت در برابر خوردگی.
سه نوع اصلی روغن موتور سیکلت وجود دارد: روغن تمام سنتتیک (synthetic)، نیمه‌سنتتیک (semi-synthetic) و مینرال یا معدنی (mineral). اینکه کدام روغن موتور برای وسیله نقلیه شما مناسب است، به مدل و برند موتورسیکلت‌تان بستگی دارد. سازنده در دفترچه راهنمای مالک، نوع مناسب روغن را مشخص کرده است.
در این نوشته انواع روغن را به‌طور کامل توضیح داده و اطلاعات کلی درباره سرویس روغن را ارائه می‌دهیم. همچنین در ادامه مطلب به مایعات مهم دیگر مثل مایع رادیاتور موتور سیکلت و روغن ترمز نیز می‌پردازیم.
انواع روغن موتور سیکلت
در داخل موتور سیکلت شما، قطعات زیادی به‌طور دائم و با سرعت بالا در حال حرکت هستند. بعضی از آن‌ها حتی صدها بار در ثانیه می‌چرخند. همه این قطعات برای کارکرد روان و جلوگیری از اصطکاک به لایه‌ای نازک از روغن موتور نیاز دارند.
در ادامه با انواع مختلف روغن موتور، از نوع معدنی گرفته تا سنتتیک، آشنا می‌شوید. درک تفاوت آن‌ها برای حفظ سلامت و عملکرد مطلوب موتور ضروری است.
روغن موتور معدنی (Mineral-based)
روغن‌های معدنی از نفت خام استخراج شده‌اند و در فرآیند پالایش، ناخالصی‌های آن حذف می‌شود. این نوع روغن ارزان‌تر از روغن‌های سنتتیک است اما کارایی پایین‌تری دارد.
کاربرد:
مناسب برای موتورسیکلت‌های قدیمی یا با حجم موتور پایین است. همچنین برای کسانی که به دنبال گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه هستند، انتخاب خوبی‌ست.
زمان تعویض:
این نوع روغن باید نسبت به انواع دیگر زودتر تعویض شود—هر ۳,۰۰۰ تا ۴,۵۰۰ کیلومتر برای حفظ راندمان موتور.
نحوه تعویض:
مراحل تعویض مشابه سایر انواع روغن است و حدود یک ساعت زمان می‌برد. ابزارهایی که نیاز دارید شامل: عینک ایمنی، قیف، ظرف جمع‌آوری روغن، آچار بکس و گشتاور، فیلتر روغن جدید و روغن موتور جدید طبق دفترچه راهنما.
ابتدا روغن قدیمی را کامل تخلیه کنید، فیلتر روغن که معمولا کنار موتور قرار دارد را باز کرده و فیلتر جدید را طبق دستور سازنده جای‌گذاری و سفت کنید. سپس با استفاده از قیف، روغن تازه را از دریچه مخصوص وارد موتور کنید.
روغن موتور نیمه‌سنتتیک (Semi-Synthetic)
در صورتی که عملکرد خوب در دمای پایین و مقاومت در برابر اکسید شدن می‌خواهید؛ روغن نیمه‌سنتتیک یک گزینه عالی برای شما محسوب می‌شود. با این انتخاب، نیازی نیست تا هزینه روغن تمام سنتتیک را پرداخت کنید.
این نوع روغن موتورسیکلت ترکیبی از روغن‌های معدنی و سنتتیک است و در مقایسه با روغن معدنی محافظت و عملکرد بهتری ارائه می‌دهد، در حالی که نسبت به نوع تمام سنتتیک ارزان‌تر است.
کاربرد:
برای کسانی مناسب است که می‌خواهند تعادل خوبی بین کیفیت و قیمت داشته باشند.
زمان تعویض:
باید هر ۸,۰۰۰ تا ۹,۰۰۰ کیلومتر تعویض شود—کمتر از نوع تمام سنتتیک، ولی بیشتر از معدنی.
نحوه تعویض:
مانند روغن معدنی، ابتدا روغن قدیمی را تخلیه کرده و روغن نیمه‌سنتتیک تازه را وارد موتور کنید.
روغن موتور تمام سنتتیک (Synthetic-based)
تفاوت اصلی این نوع روغن با سایر انواع این است که در آزمایشگاه با تغییرات پیشرفته تولید می‌شود و در نتیجه عملکرد و محافظت بسیار بالاتری در شرایط سخت دارد.
کاربرد:
برای موتورسیکلت‌های جدیدتر و با حجم موتور بالا (بیش از ۲۰۰ سی‌سی) بهترین گزینه است و کارایی بسیار بالاتری نسبت به سایر روغن‌ها دارد.
زمان تعویض:
نیاز به تعویض کمتری دارد—تقریباً هر ۱۲,۰۰۰ تا ۱۶,۰۰۰ کیلومتر.
نحوه تعویض:
مانند سایر انواع روغن، بعد از تخلیه روغن قبلی، نوع سنتتیک را طبق مقدار و گرید توصیه‌شده توسط سازنده وارد موتور کنید. دقت داشته باشید که بیش از حد روغن نریزید، چون ممکن است به موتور آسیب بزند یا عملکرد آن را مختل کند.
روغن‌های ضروری دیگر برای موتورسیکلت
علاوه بر روغن موتور، روغن گیربکس و روغن کمک‌فنر جلو، مایعات مهم دیگری نیز در موتورسیکلت وجود دارند. از جمله: روغن ترمز، مایع خنک‌کننده (Coolant) و مایع کلاچ هیدرولیکی. هرکدام از این مایعات نقش مهمی در عملکرد صحیح موتورسیکلت و ادامه‌ی حرکت آن دارند.
روغن ترمز موتورسیکلت
بدون روغن ترمز، وقتی ترمز بگیرید، موتورسیکلت توقف نخواهد کرد. این روغن برای کنترل لنت‌های ترمز ضروری است.
چرا لازم است؟
روغن ترمز مسئول انتقال نیروی وارد شده از دسته‌ی ترمز به لنت‌هاست. بنابراین نگهداری صحیح از آن برای عملکرد ایمن و موثر ترمزها اهمیت زیادی دارد.
زمان تعویض:
صرف‌نظر از اینکه چقدر با موتورسیکلت رانندگی کرده باشید؛ کیفیت و کارایی روغن ترمز با گذشت زمان کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود سالانه یک‌بار روغن ترمز تعویض شود.
نحوه تعویض:
تعویض روغن ترمز شباهت زیادی به تعویض سایر مایعات موتورسیکلت دارد. ابتدا باید درب مخزن اصلی روغن ترمز (master cylinder reservoir) را باز کرده و آن را تخلیه کنید تا روغن قدیمی خارج شود. جزئیات دقیق این فرایند به مدل و برند موتورسیکلت شما بستگی دارد.
در اکثر موتورسیکلت‌ها، یک پیچ هواگیری (bleed screw یا nipple) وجود دارد که می‌توانید کیت تخلیه روغن را به آن متصل کرده و با کمک کمپرسور هوا، سیستم ترمز را خالی کنید.
پس از اینکه تمام مایع قدیمی تخلیه شد و مخزن کاملا خالی شد، آن را با یک پارچه تمیز، تمیز کنید. سپس روغن ترمز تازه را داخل مخزن بریزید و به رنگ مایعی که از کیت تخلیه خارج می‌شود دقت کنید.
وقتی تغییر رنگ مشاهده کردید (روغن تازه معمولا روشن‌تر از روغن کهنه است)، پیچ هواگیری را سفت کنید و سطح روغن در مخزن اصلی را بررسی کنید. همچنین مطمئن شوید که هیچ حباب هوایی در سیستم باقی نمانده است.
توجه: این مطلب یک راهنمای عمومی است و هر موتورسیکلت شرایط خاص خود را دارد. در نتیجه، توصیه می‌شود حتما راهنمای مخصوص مدل موتورسیکلت خود را مطالعه کنید یا در صورت عدم اطمینان، به مکانیک متخصص مراجعه نمایید.
مایع خنک‌کننده (Coolant)
مایع خنک‌کننده یکی از اجزای بسیار مهم موتورسیکلت است. این مایع از داغ شدن بیش از حد موتور جلوگیری می‌کند و همچنین مانع از خوردگی و خراب شدن قطعات داخلی می‌شود. مایع خنک‌کننده که با نام‌های «ضد یخ» یا «مایع رادیاتور» نیز شناخته می‌شود، نقش حیاتی در سلامت موتور دارد.
چرا لازم است؟
مایع خنک‌کننده جزء اصلی سیستم خنک‌کننده موتورسیکلت است. اگر موتور بیش از حد داغ شود، ممکن است دچار آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری شود. مایع خنک‌کننده و ضدیخ مانع از این مشکل می‌شوند.
زمان تعویض:
به‌طور کلی، توصیه می‌شود که مایع خنک‌کننده هر ۲ سال یا ۳۸,۰۰۰ کیلومتر (هر کدام زودتر اتفاق افتاد) تعویض شود.
نحوه تعویض:
قبل از شروع فرایند، مطمئن شوید که موتورسیکلت کاملا سرد است. هرگز در رادیاتور را وقتی موتور هنوز داغ است باز نکنید؛ چرا که ممکن است منجر به سوختگی شود.
مانند تعویض روغن، ابتدا یک ظرف برای تخلیه مایع آماده کنید و تمام مایع خنک‌کننده قدیمی را خارج نمایید. محل دقیق پیچ تخلیه در دفترچه راهنمای موتورسیکلت ذکر شده است.
بعد از تخلیه کامل مایع قدیمی، نوبت به اضافه کردن مایع جدید می‌رسد. توجه داشته باشید که اگر از مایع آماده مصرف (پیش‌مخلوط) استفاده می‌کنید، مستقیما می‌توانید آن را اضافه کنید؛ اما اگر مایع غلیظ است، باید آن را با آب مقطر رقیق کنید، نه آب معمولی.
مایع کلاچ هیدرولیکی (Hydraulic Clutch Fluid)
اگر موتورسیکلت شما به کلاچ هیدرولیکی مجهز باشد، وجود مایع کلاچ برای عملکرد صحیح آن حیاتی است. این مایع، مشابه روغن ترمز، نقش انتقال فشار از دسته‌ی کلاچ به سیستم کلاچ را ایفا می‌کند.
چرا لازم است؟
مایع کلاچ هیدرولیکی نیرویی را که شما با دست به دسته‌ی کلاچ وارد می‌کنید به سیستم انتقال می‌دهد. بدون این مایع یا در صورت افت کیفیت آن، کلاچ ممکن است عملکرد ناقص یا سفتی داشته باشد و در درازمدت به جعبه‌دنده آسیب بزند.
زمان تعویض:
مانند روغن ترمز، این مایع هم باید به‌صورت سالانه یا طبق توصیه‌ی دفترچه راهنمای موتورسیکلت تعویض شود، حتی اگر میزان زیادی با موتورسیکلت نرانده باشید.
نحوه تعویض:
فرایند تعویض مایع کلاچ مشابه تعویض روغن ترمز است:
۱. درپوش مخزن مایع کلاچ را باز کنید.
۲. مایع کهنه را با استفاده از کیت تخلیه خارج نمایید.
۳. پس از تخلیه کامل، مخزن را تمیز کنید.
۴. مایع جدید را اضافه کرده و هواگیری کنید تا هیچ حبابی در سیستم باقی نماند.
۵. دسته کلاچ را چند بار فشار دهید و سطح مایع را چک کنید.
توجه: اگر تجربه فنی ندارید یا سیستم کلاچ خاص و پیچیده‌ای دارید، توصیه می‌شود این کار را به تعمیرکار حرفه‌ای بسپارید.
سرویس‌های جزئی و کلی موتورسیکلت
موتورسیکلت‌ها برای عملکرد ایمن و طول عمر بیشتر، نیاز به سرویس‌های دوره‌ای دارند که معمولا به دو دسته‌ی سرویس جزئی (Minor) و سرویس کلی (Major) تقسیم می‌شوند.
سرویس جزئی معمولا شامل موارد زیر است:
- تعویض روغن موتور و فیلتر روغن
- بررسی وضعیت زنجیر و تنظیم آن
- بررسی ترمزها، فشار باد تایر و سیستم تعلیق
- چک کردن باتری، چراغ‌ها، بوق و سیستم برق
- بررسی سطح مایعات (روغن ترمز، خنک‌کننده، کلاچ)
سرویس کلی معمولاً شامل موارد زیر است:
- تمام موارد سرویس جزئی
- تعویض یا تمیز کاری فیلتر هوا
- بررسی و تنظیم سوپاپ‌ها
- بررسی کامل سیستم سوخت‌رسانی و انژکتور
- بازبینی کامل چرخ‌ها، یاتاقان‌ها، کمک‌فنرها و سیستم انتقال قدرت
تعویض شمع موتور (در صورت نیاز)
مزایای انجام سرویس کامل:
✔ جلوگیری از خرابی‌های ناگهانی
✔ افزایش عمر مفید قطعات
✔ بهبود مصرف سوخت
✔ افزایش ایمنی در رانندگی
جمع‌بندی
نگهداری مناسب از روغن موتور و سایر مایعات حیاتی مانند روغن ترمز، مایع خنک‌کننده و مایع کلاچ هیدرولیکی، نقش اساسی در عملکرد بهینه و طول عمر موتورسیکلت شما ایفا می‌کند. اگر می‌خواهید با خیال راحت و بدون دردسر موتورسواری کنید، پیشنهاد می‌کنیم سرویس‌های دوره‌ای خود را به نمایندگی‌های معتبر تک‌تاز موتور بسپارید.
شما می‌توانید با دریافت مشاوره رایگان، بهترین نوع روغن موتور متناسب با برند و مدل موتورسیکلت‌تان را انتخاب کنید. اگر به‌دنبال سرویس اصولی و مطمئن برای موتورتان هستید، نمایندگی‌های رسمی تک‌تاز موتور انتخابی هوشمندانه و قابل اعتماد هستند.